Context en doelstelling

Momenteel vertegenwoordigt organisch afval ongeveer 50% van het gemiddelde totale gewicht van een Brusselse witte zak (restafval). Elk jaar wordt  in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG) ongeveer 200.000 ton organisch afval (voedingsafval en groenafval) verzameld en verwerkt, voornamelijk door Net Brussel.  De overgrote meerderheid van dit organisch afval wordt verwerkt op industrieel niveau: het voedingsafval wordt grotendeels (79%) verbrand in de verbrandingsoven van Brussel (lineaire stromen), gevaloriseerd in tuincompost (10%) of sinds de recente invoering van de oranje zak, gebiomethaniseerd (1%) in Ieper.  Ten slotte wordt een uiterst klein deel gevaloriseerd in de wijkcomposten (<1%).  Het groenafval van privétuinen en parken wordt voornamelijk gecomposteerd (10%) in de industriële eenheden van Brussel-Compost op de Bempt-site in Vorst en Grimbergen.

Het industriële beheer van dit afval, met energieterugwinning, heeft niettemin nadelen.   De verbrandingsoven van Brussel produceert energie, maar geen product dat verder kan gevaloriseerd worden. De biomethanisatie-installatie produceert eveneens energie, maar daarenboven ook een valoriseerbaar digestaat. Dit digestaat is echter van mindere kwaliteit dan dat van de wijkcomposten of van de industriële compostering van Brussel-Compost.  Rekening houdend met de enorme hoeveelheden organisch afval die jaarlijks in Brussel worden gegenereerd, zal industriële verwerking  op middellange termijn altijd nodig zijn en relevant, ook tijdens de potentiële overgang van het systeem.

Tegelijk hebben wetenschappers vastgesteld dat de productiepiek van fosfor rond 2030 zal plaatsvinden.  Bovendien verliezen de Belgische landbouwgronden sinds 1960 hun voedende elementen en dus hun agronomische kwaliteiten.  Kortom, enerzijds worden honderdduizenden ton grondstoffen verbrand die zouden kunnen worden gevaloriseerd en de stadsgrond en vooral de randstedelijke grond van Brussel zouden kunnen verrijken en anderzijds heeft de fosfaathoudende kunstmest die massaal wordt gebruikt in de conventionele landbouw een beperkte levensduur waarmee men op middellange termijn rekening zal moeten houden.

Er bestaat sinds enkele jaren evenwel een parallelle beweging van gedecentraliseerde valorisering van dit afval op lokaal niveau in Brussel.

De actoren die hun organisch afval op een gedecentraliseerde manier valoriseren zijn talrijk: gezinnen, burgercollectieven, scholen, restaurants, winkels, burgers, kantoren, ondernemingen, enz. Ze gebruiken vaak verwerkingstechnieken die zeer efficiënt zijn op milieuvlak (compostering, dierlijke valorisering, micro-digestie, enz.), genereren een grondstof van zeer hoge kwaliteit (compost, enz.) en brengen in korte ketens levensnoodzakelijke voedingsstoffen (fosfor, stikstof, minerale zouten) terug in de voedingsketen.

In deze context heeft een ambitieus project het daglicht gezien in Brussel: Operatie Fosfor. Sinds februari 2017 wordt het project gedragen door een consortium van actoren (de vzw Urban Ecology Center, de vzw Worms, Net Brussel, Leefmilieu Brussel, ULB-LOUISE) met elkaar aanvullende competenties die de diversiteit vertegenwoordigen van de competenties die nodig zijn om het beheersysteem voor organisch afval in Brussel structureel te wijzigen.

Het Fosfor-project maakt gebruik van wetenschappelijke artikels, technische studies, werkzaamheden en besprekingen van parlementsleden, Brusselse deskundigen en buitenlanders en vooral, beheerders van voornamelijk Brusselse projecten die technische en/of sociale innovaties ten voordele van een ecologisch beheer van hun organische grondstoffen invoeren.

De innovative lokale actoren: de living labs

Deze Brusselse actoren – scholen, winkels, administraties, ondernemingen, enz.- voeren een (of meerdere) innovatie(s) voor de verwerking van hun bioafval in, die geïdentificeerd zijn door de Operatie Fosfor. Ze krijgen het voorstel living lab van Fosfor te worden en lid te worden van de Fosfor-gemeenschap.

Elk living lab heeft drie doelstellingen: 

1. De hoeveelheden organisch afval die op een ecologische manier beheerd worden (compost, kippen, micro-biomethanisatie, enz.) in cijfers uitdrukken.
2. De stappen die ze hebben gevolgd om te innoveren en de oplossingen die ze hebben ingevoerd om deze moeilijkheden te overwinnen documenteren.
3. De resultaten van hun parcours verspreiden onder actoren die vergelijkbaar zijn met henzelf wanneer hun technische en/of sociale innovatie tot volle wasdom is gekomen.

Twee concrete voorbeelden :

1. Het living lab “winkel” Roots wil een korte kringloopketen van organisch afval invoeren. De winkel koopt voedingsproducten van geselecteerde lokale producenten; verkoopt zijn producten aan zijn klanten, die in plaats van hun composteerbare afval (resten van schillen, enz.) weg te gooien, het verzamelen in een tijdelijke inzamelingsinstallatie van organisch afval die zich voor de winkel bevindt.  Dat geprecomposteerde afval zal vervolgens op termijn door de producenten naar hun veld worden teruggebracht.
2. Het “gemeentelijk” living lab van Schaarbeek vertrekt vanuit de vaststelling dat het verwerken van groenafval afkomstig van het snoeiwerk in parken, enz. elk jaar bijna 30.000 euro kost. Tegelijk zijn meerdere wijkcomposten in Schaarbeek op zoek naar koolstof om hun compost in evenwicht te brengen.  De gemeente heeft dus besloten een samenwerking tussen de diensten Groene ruimten en duurzame ontwikkeling en de wijkcomposten op te zetten om dat groenafval dat op termijn zal worden omgevormd tot hoogstaande lokale compost opnieuw te laten circuleren.

Operatie Fosfor wil deze talrijke innovatieve actoren in de schijnwerpers zetten en dan vooral hun mogelijkheden in het kader van een nieuw beheersysteem van organisch materiaal. Dit systeem zou berusten op de complementariteit tussen de industriële technieken die momenteel worden gebruikt (verbranding, industriële compostering, biomethanisatie) en de gedecentraliseerde technische en sociale innovaties die worden gemobiliseerd door de living labs.

U kan kennismaken met andere initiatieven en deze actoren door een bezoek te brengen aan de website van Operatie Fosfor (www.operation-phosphore.brussels).

De Operatie Fosfor is gefinancierd door Innoviris.

Auteurs : Simon De Muynck, Swen Ore et Francisco Davila, Olivier Bosteels