Rotor, tweemalig laureaat van BeCircular, is een Brusselse vzw die werkt aan het thema van de materiaalstromen in de industrie, meer bepaald aan de problematiek van het hergebruik van bouwmaterialen. We spraken met Michaël Ghyoot, architect bij Rotor, over Opalis, een platform beheerd door Rotor.

Wat is Opalis? Op welke manier past het instrument in een circulaire economie-benadering?

Opalis lijkt een beetje op een Michelin-gids voor hergebruikmaterialen. Het is een folder van professionele operatoren die materialen uit de afbraak van gebouwen verkopen in België, Nederland en Frankrijk. Ons doel is om een overzicht te geven van potentiële partners die een architect, aannemer, opdrachtgever of andere geïnteresseerde persoon kan aanspreken om herbruikbare materialen aan te kopen of om ervoor te zorgen dat een professioneel bedrijf een lot herbruikbare materialen overneemt.

De bedrijven op het platform zorgen meestal voor de reiniging en voorbehandeling van de materialen, zodat deze hergebruikt kunnen worden. Dit is dus volledig in overeenstemming met een visie van circulaire economie, met als doel om van een economie van extractie en verbruik van grondstoffen over te gaan naar een model waarbij de toegevoegde waarde komt van reinigings- en onderhoudswerk van reeds bestaande materialen.

Er was een duidelijke ambitie van de Brusselse overheidsadministraties en -autoriteiten om de circulaire economie in de bouwsector te ondersteunen. Zodoende heeft Rotor in 2011 de steun van de autoriteiten gekregen om een analyse te maken van de reeds bestaande operatoren op dit gebied. We hebben het resultaat gebundeld op het Opalis-platform, dat doorlopend wordt geactualiseerd.

Zal hergebruik van bouwmaterialen volgens u binnenkort de norm zijn in Europa? Welke zijn de obstakels voor de popularisering van de praktijk van hergebruik?

Historisch was materialen hergebruiken de norm in de bouwsector. Dit veranderde aan het begin van de 20e eeuw als gevolg van de eigendomsdruk, de mechanisering van de bouwwerven en de stijgende arbeidskosten. Door de lagere energiekosten konden ook de prijzen voor de extractie van grondstoffen en productie van nieuwe producten aanzienlijk worden verlaagd. De 20e eeuw is ook synoniem met consumentisme en een verlangen naar nieuwe dingen. Deze factoren hebben de praktijk van hergebruik in de bouwsector drastisch verminderd.

Wij hopen dat het hergebruik van materialen op de middellange termijn in de bouw opnieuw een gangbare praktijk wordt, maar constateren dat nieuwe materialen in concurrentie staan met hergebruikte materialen. Deze zijn inderdaad bekend bij de opdrachtgevers, bieden alle comfort en garanties, wat niet altijd het geval is in de sector van het hergebruik. Bovendien zijn nieuwe producten vaak goedkoop omdat ze de kosten van negatieve externe effecten op het milieu niet internaliseren. Zo kost het gieten van een liter beton tegenwoordig minder dan een liter mineraalwater! Daarom kiezen veel mensen voor nieuwe producten uit gemak en rentabiliteit.

De marktvraag is erg belangrijk voor de transitie naar hergebruik. Opdrachtgevers hebben de kracht om de hergebruiksmarkt te stimuleren door steeds meer ambitieuze eisen te stellen. Bijna alles in een gebouw kan worden hergebruikt, mits de nodige tijd wordt genomen. De vraag is altijd “is er een vraag”? Zo ja, “hoeveel is men bereid ervoor te betalen”? Het zijn vaak verwante factoren die de praktijk van de recuperatie bemoeilijken, zoals de verontreiniging van materialen of de technische uitvoering.

Opalis wil de overgang naar de circulaire economie vergemakkelijken door een handig instrument aan te bieden dat vraag en aanbod van hergebruikmaterialen met elkaar verbindt.

Biedt een circulaire aanpak veerkracht aan de bedrijven van het platform, bijvoorbeeld in het geval van een crisis zoals COVID?

Op dit moment hebben we nog niet de nodige afstand of gegevens om deze vraag te beantwoorden. Uit de resultaten van het onderzoek van SalvoWEB, een Brits platform dat vergelijkbaar is met Opalis, blijkt echter dat de Britse hergebruikssector de eerste golf van COVID goed heeft weerstaan.

Wel stellen we vast dat de meeste bedrijven op Opalis kleine of middelgrote ondernemingen zijn. Het zijn bedrijven die over het algemeen zeer flexibel zijn, vanwege hun vakmanschap, maar ook vanwege hun bestuursmodellen.

We verwachten van het project waaraan we momenteel werken onder andere geavanceerde econometrische gegevens van de bedrijven op het platform. Dit zal ons in staat stellen analyses uit te voeren over de veerkracht van bedrijven in de hergebruikssector.

Wat zijn de volgende stappen voor Opalis?

We zijn tot eind 2022 bezig met het Europese project FCRBE (Facilitating the circulation of reclaimed building elements in Northwestern Europe). Een van de doelstellingen van FCRBE is het voortzetten van het documenteren van hergebruik in de bouwsector in de regio. Opalis is de gids voor België, Nederland en Frankrijk, Salvo Web richt zich op de Angelsaksische landen.

Een mogelijke follow-up voor Opalis is de verdere uitbreiding naar andere landen en en lokale initiatieven voor de promotie van hergebruik verder te stimuleren. Wij beseffen dat een instrument zoals Opalis een belangrijke rol speelt bij het op gang brengen van deze dynamiek. Het is onze ambitie om te helpen bij de implementatie van tools zoals Opalis.

In de loop van het project heeft Opalis de steun gekregen van Leefmilieu Brussel, het Fonds Duurzaam Materialen- en Energiebeheer, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in het kader van het Gewestelijk Programma voor Circulair Economie (GPCE), OVAM, ADEME (Frankrijk), Région Ile de France en van het Interreg NWE-programma, in het kader van het FCRBE-project (2018-2022).

Voor meer informatie kunt u terecht op de website van Opalis.